Κριτική του Θανάση Θ. Νιάρχου για το βιβλίο “Παναγιές Ελένες” του Γ. Ψάλτη

Τιθασεύοντας έναν παράλογο κόσμο
Θανάσης Θ. Νιάρχος

Ένθετο “Βιβλιοδρόμιο”, εφημερίδα “Τα Νέα”, 6 Νοεμβρίου 2015

Ακρως διαφωτιστικοί οι τίτλοι των τριών ποιητικών βιβλίων του Γιώργου Κ. Ψάλτη («Επιστροφή στην ενιαία χώρα», «Μη σκάψετε παρακαλώ εδώ, είναι θαμμένος ένας σκύλος», «Παναγιές Ελένες») όσον αφορά την ποίησή του. Θα μπορούσε να συμβαίνει διαφορετικά; Βεβαίως. Οταν σε πλείστα όσα ποιητικά βιβλία επιλέγεται συνήθως ο τίτλος ενός ποιήματος – σχεδόν τυχαία, φτάνει να είναι εντυπωσιακός – που θέτει υπό τη σκέπη του το όλο πόνημα.
Στον Γιώργο Κ. Ψάλτη τα πράγματα διαφέρουν τόσο περισσότερο, που τους τίτλους του, αν αγνοούσε κανείς το περιεχόμενο των βιβλίων του, θα μπορούσε να τους εκλάβει άνετα και ως τίτλους πεζογραφημάτων. Αυτό σημειώνεται απολύτως επαινετικά, με την έννοια ότι το «θέμα» φαίνεται να βασανίζει τον Ψάλτη όσο και το «ρίγος» ή η «ανάταση» στην οποία αποσκοπεί ένα εμπνευσμένο ποίημα – όχι σπάνια απότοκο ενός παραληρήματος ή ενός παραμιλητού που ο ποιητής φαίνεται όμως να τα απεχθάνεται. Διαφωνώντας επί της ουσίας απολύτως με τον Βασίλη Βασιλικό, που διατεινόταν τη δεκαετία του ’90 ότι το ποίημα στην πραγματικότητα είναι ένα πεζό κείμενο κομμένο σε συντομότερες προτάσεις, ο Ψάλτης φαίνεται να πιστεύει πως η «ιδέα» – χωρίς ωστόσο να διαφωνεί με τον Πολ Βαλερί όταν γράφει ο τελευταίος πως «το ποίημα γράφεται με λέξεις και όχι με ιδέες» – μπορεί να συγκροτηθεί σε «θέμα», ενώ αυτό με τη σειρά του να συγκινήσει όσο μια γοητευτικά μυστηριώδης αίσθηση, που τις καταβολές της τις γνωρίζει μόνο ο ποιητής που τις έχει οργανώσει.
Εκφραστικά μέσα
Απόδειξη ο τίτλος του πρώτου κιόλας ποιητικού βιβλίου «Επιστροφή στην ενιαία χώρα», που σημαίνει ότι ο ποιητής πριν ακόμη καταπιαστεί με την ποίηση, ή μάλλον μόλις το αποφασίσει, οφείλει να οργανώσει τα εκφραστικά του μέσα ώστε να είναι σε θέση να υπηρετήσουν μέσα σε έναν κατακερματισμένο, ασυνάρτητο, άμετρο και παράλογο κόσμο έναν εξ υπαρχής δομημένο χώρο, όπως είναι αυτός της ποίησης. Εναν χώρο που οι στόχοι του ποιητή μπορεί να τον μεταβάλουν σε μια αληθινή χώρα, πραγματική επικράτεια, και ο Γιώργος Ψάλτης φαίνεται να έχει υποψιαστεί τι ακριβώς συνιστά η ποίηση: μια συνεχή, ιλιγγιώδη αλλαγή, την ίδια ακριβώς στιγμή που τείνει κάτι να σταθεροποιηθεί σ’ ένα σχήμα. Οπως ακριβώς μας το λένε οι στίχοι του «Κορμιά που νομίσαν θα ενωθούν/ ξέχασαν πως το βρεγμένο χώμα/ παίρνει μορφή ξένη άμα στεγνώσει». Στίχοι που θα υπεδείκνυαν ως πρόδρομο του Ψάλτη τον Τάκη Σινόπουλο με τους θαυμάσιους επίσης στίχους τού «Η φωτιά στο ξύλο τι γράφει».
Τη διαδρομή που φαίνεται να έχει κάνει ώς σήμερα ο Γιώργος Κ. Ψάλτης θα τη χαρακτήριζε κανείς συνειδητά συνεπή, με την έννοια ότι αν η «Επιστροφή στην ενιαία χώρα» ήταν η προσπάθεια να αναγνωρίσει τον εαυτό του κατά πόσο ανήκει στον χώρο της ποίησης και ταυτόχρονα να διευκρινίσει την πρόθεση του χώρου αυτού απέναντί του, με το δεύτερό του βιβλίο «Μη σκάψετε παρακαλώ εδώ, είναι θαμμένος ένας σκύλος» μετρά τις δυνατότητές του σε σχέση με έναν μινιμαλισμό που μόνο η ποίηση μπορεί να τον φέρει στις διαστάσεις ενός μικρού – αν μπορεί να ειπωθεί – σύμπαντος. «Ισως μάλιστα γύρω σ’ ένα κάτι αδειάζουν οι ώρες καθενός, και όμως, έχουμε φαίνεται στη ζωή κάτι που μένει ακόμη». Οπως επίσης ο αέρας που κουνάει την ελιά, μια γυρισμένη πλάτη, το ζεϊμπέκικο της Ευδοκίας, το χώμα στο νησί με τον πολύ ασβέστη όπου πιάνει καλά η λεβάντα, σαν να συνομιλούν όλα με έναν θεό που θα τον περίμενε κανείς «να ζητάει τουλάχιστον μια συγγνώμη».
Διανοητικό παιχνίδισμα
Επομένως ακούγεται τελείως φυσιολογικός ο τρίτος – προς το παρόν – σταθμός του Γιώργου Κ. Ψάλτη με τις «Παναγιές Ελένες», ένα διανοητικό – αλλά και άκρως λυρικό – παιχνίδισμα που, ερωτοτροπώντας με την ιστορία, τη μυθολογία και την τέχνη, θα έλεγες ότι οριοθετεί τις διαστάσεις του ανάμεσα στους στίχους «Δεν την μπορώ την ευτυχία ούτε την κλασική/ ως μουσική μιας εποχής που ουδέποτε υπήρξε» και στους ελιοτικής καταγωγής αφορισμούς «Ολα όσα συμβαίνουν και όλα όσα πρόκειται να συμβούν/ έχουν συμβεί ξανά στο παρελθόν – δεν μπορεί όμως/ να είμαι βέβαιος για όσα θα φέρει το δικό μου μέλλον».
Μια ποίηση τελικά που με το να γράφεται χωρίς το σύμπλεγμα αν είναι ή δεν είναι κατανοητή, έχει το προσόν να ενσωματώνει στους στίχους της ονόματα όπως αυτά του Μιχαήλ Αγγελου, του Πικάσο, του Φρόιντ, του Γιαννούλη Χαλεπά, του Εντβαρτ Μουνχ, του Τζιακομέτι, του Γιώργου Σαραντάρη. Και που έστω και αν τα αγνοεί κανείς, γίνονται μια επιπλέον προϋπόθεση της ομορφιάς των ίδιων των ποιημάτων.

Πηγή: https://www.tanea.gr/2015/11/06/lifearts/tithaseyontas-enan-paralogo-kosmo/